Vaillantlaan

Om te voorkomen dat een deel van de Haagse Schilderswijk door de stadsvernieuwing zal veranderen in een opgeknapte lappendeken, verzoekt het stadsbestuur in de jaren '80 architect Jo Coenen een plan te maken om de eenheid te bewaren.

Onder bestuurders als Adri Duijvenstein, Haagse wethouder voor stadsvernieuwing en zelf opgegroeid in de Schilderswijk, leeft op dat moment al langer een verlangen naar de verloren gegane eenheid. Voor de Vaillantlaan, die nog moet worden opgeknapt, formuleerde de Dienst Stadsontwikkeling Grondzaken een aantal uitgangspunten die moeten leiden tot minder verbrokkelde stadsvernieuwing. De laan moet een echte, brede laan worden met 'stedebouwkundige kwaliteit'. Alle bestaande bebouwing, 1100 woningen, moet worden gesloopt en er zullen minder winkels terugkeren dan op de oude Vaillantlaan.

Jo Coenen wordt in 1987 gevraagd om gestalte te geven aan deze ambities. Coenen ontwerpt een laan die begint met een groot plein, vervolgens kaarsrecht door de Schilderswijk dendert, dan een flauwe bocht maakt en ten slotte weer recht doorloopt. Hij voorziet aan twee zijden van de laan bomen waarachter lange woonblokken van vier lagen opdoemen. Kruispunten worden geaccentueerd met een paar extra woonlagen.

Het opzienbarendste en unieke onderdeel van Coenens plan is de 'bouwdoos' die hij maakt voor de gevels van de gebouwen. Maar liefst 3700 gevelelementen verzint Coenen, die moeten waarborgen dat de blokken langs de Vaillantlaan zonder precies omschreven regels toch een veelheid in eenheid of eenheid in veelheid worden. Wat ontwerpers vanzelf deden in de negentiende eeuw, toen classicistische stijlmiddelen nog algemeen waren aanvaard, wil Coenen zijn twintigste-eeuwse collega's zonder een gemeenschappelijke stijl opnieuw laten doen.

De gemeente Den Haag heeft 12.000 gulden extra over voor elke woning aan de Vaillantlaan, maar aarzelingen van woningbouwverenigingen, aannemers, bouwmateriaalondernemingen en nieuwe lokale politici maken uitvoering van het ambitieuze plan moeilijk. Het is dan ook een wonder hoeveel er uiteindelijk toch nog van kan worden gerealiseerd. Coenens bouwdoos op werkelijke schaal bestaat weliswaar niet uit 3700, maar uit een veel kleiner aantal geprefabriceerde elementen. Maar de variatie die architecten als Lafour & Wijk en Hoenders Dekkers ermee bereiken is verbluffend. Over de hele lengte van de meer dan een kilometer lange laan duiken ze in steeds weer andere samenstellingen op - de rode bakstenen, de kolommen, plinten, kroonlijsten van beton en vooral de diepe raamomlijstingen, waarmee sommige architecten tijdens het ontwerpproces overigens moeite hebben, omdat ze de achterliggende woningen onnodig donker maken. En toch doet de voltooide Vaillantlaan zich nu voor als een weldadige grootsteedse eenheid. De nieuwe Vaillantlaan steekt de oude zelfs naar de kroon. De nieuwe is meer dan een herhaling van de oude en vormt een waardiger en monumentaler decor van het in de Schilderswijk nog steeds harde dagelijkse leven.