Stedenbouwkundig Plan Nieuwmarkt

Het in 1980 door de Amsterdamse gemeenteraad vastgesteld Definitief Ontwerp voor de Nieuwmarktbuurt is niet het resultaat van de gebruikelijke planprocessen. Het is de uitkomst van tien jaar touwtrekken, waarna de gemeente zich uiteindelijk conformeert aan het streven van architecten Van Eyck en Bosch, gesteund door buurtbewoners, om het oude stratenpatroon te herstellen.

Aan de structuur van de buurt verandert ondanks alle commotie weinig. De revisie van het Wederopbouwplan uit 1970, waaraan is gewerkt door Van Eyck, Bosch, Knemeijer en De Ley, krijgt bijval van veel belangenorganisaties, waaronder de Amsterdamse Raad voor de Stedebouw. Het bureau Van Eyck blijft op verzoek van de gemeente daarom betrokken bij de planvorming. Nadat in 1972 de geplande snelweg met één stem verschil is weggestemd door de gemeenteraad, wordt binnen de gemeente aan een nieuw stedenbouwkundig plan gewerkt. Van Eyck en Bosch werken zelfstandig aan een alternatief stedenbouwkundig plan.

In 1974 wordt het bureau aangesteld als conditionerend architect voor de buurt. De taak bestaat daarin, met de dienst Stadsontwikkeling, toezicht te houden op de stedenbouwkundige samenhang van alle plannen voor de buurt. Herhaaldelijk wordt deze opdracht 'teruggegeven', omdat de gemeente volgens hen niet duidelijk is over de metroplannen en daarbij de geplande verkeersweg op slinkse wijze toch wil doorvoeren.

Het werk als conditionerend architect komt grotendeels op de schouders van Theo Bosch neer. Omdat hij onverzettelijk stelling neemt voor de belangen van buurtbewoners, verwerft Bosch een groeiende populariteit, die zijn positie verstevigt. De gemeente kan niet om hem heen.

In 1975 wordt definitief gekozen voor de aanleg van de metro (tot aan het Centraal Station), waardoor de sloop van de halve buurt onvermijdelijk is geworden. Er lijkt een 'long hot summer' voor de deur te staan, maar de veldslag die aan de ontruimingen voorafgaat, duurt slechts een dag. Het bureau Van Eyck en Bosch sympathiseert met de bevolking en financiert zelfs de bouw van een brug die een strategisch punt vormt in de veldslag. Van Eyck en Bosch knokken niet zozeer 'tegen' de metro, want die is onvermijdelijk, maar 'voor' het behoud van de Nieuwmarkt als woonbuurt, volgens de oorspronkelijke rooilijnen. Na 1975 kunnen Van Eyck en Bosch hierin in toenemende mate op gemeentelijke steun rekenen, al zal het tot 1980 duren voor het stedenbouwkundig plan formeel wordt goedgekeurd en het behoud van de Nieuwmarkt als woonbuurt definitief is veiliggesteld.

Bosch moet bemiddelen tussen alle betrokken partijen in de Ontwerpteams (vertegenwoordigd door architecten, bewoners en ambtenaren) en is daarbij supervisor over de architectonische kwaliteit. Er wordt tijdens de wederopbouw onderscheid gemaakt tussen een reconstructiegebied (samenvallend met het metrotracé) en een rehabilitatiegebied (het stadsvernieuwingsgebied). Aanvankelijk krijgt het bureau alleen opdrachten in het rehabilitatiegebied, maar door de toenemende invloed van Bosch op het geheel, verandert dit. Het bureau Van Eyck en Bosch krijgt in totaal negen opdrachten in de buurt.

Er verrijst een kleurrijke buurt, niet in de laatste plaats door de gemêleerde bewonerssamenstelling. Er ontstaat een grote architectonische variëteit, maar 'een beetje minder had ook wel gekund', constateert Theo Bosch in 1990.